Birleşmiş Milletler’in 1992 yılında “Uluslararası Dünya Engelliler Günü” olarak ilan ettiği 3 Aralık Dünya Engelliler Günü’nde engellilerin başta eğitim ve sağlık sorunları olmak üzere, günlük yaşamda karşılaştıkları sorunların çözülmesi için gerekli adımların bir türlü atılmadığı bilinmektedir.
Engellilik doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uyamama halidir. Bu tanım aynı zamanda herhangi bir engeli olmayan herkesin aynı zamanda potansiyel birer engelli adayı olduğunu ifade etmektedir. Engelliler, ülkemizde ayrımcılık ve engellemelerle, her geçen gün başkaları ile eşit temelde toplumda yer almalarına engel olan sorunlarla karşı karşıyadır. Eğitim sistemine dâhil olma, toplulukta yaşama, özgürce hareket etme, spor ve kültürel faaliyetlere katılma gibi herkesin eşit haklara sahip olması gereken konularla ilgili ciddi sorunlar yaşamaktadır.
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, zihinsel ya da bedensel engelli çocukların ‘saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenlerini geliştiren ve topluma etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran eksiksiz bir yaşam hakkı olduğunu’ belirtmektedir. Sözleşmede ‘Engelli çocukların diğer çocuklarla aynı haklara sahip olmalarının yanı sıra, sözleşmenin 23’üncü maddesine göre özel bakımdan yararlanırlar. Bakım, her durumda ücretsiz olarak sağlanır’ denilmektedir.
Engellilerin eğitimi açısından hayati önem taşıyan özel eğitime uygun nitelikte okul ve kurumların sayısı hâlâ çok yetersizdir. Türkiye’de 2024 itibariyle 1899 özel eğitim veren okul/sınıf/kurum varken, özel eğitimden yararlanan öğrenci sayısı 589 bin 725’tir. Okul binalarının, dersliklerin, ders materyallerinin erişilebilir olmaması, ön yargılar ve ayrımcı tutumlar engelli öğrencilerin engelsiz akranlarıyla eşit ve kapsayıcı eğitim almalarını engellemektedir. Öte yandan engelli kız çocukları engelli erkek çocuklarına göre eğitim sürecinden daha az yararlanmakta, genellikle de zorunlu temel eğitimlerinden sonra eğitim sürecine devam edememektedir. Mevcut özel eğitim okullarının ve kurumların yetersizliği ile bunların sadece belli illerde yoğunlaşması, diğer iller ve bölgelerde yaşayan engellileri ve ailelerini çaresizliğe itmektedir.
Türkiye’de engellilerin önemli bir bölümü kendi başına ihtiyaçlarını giderememekte, aile bireylerine bağlı ve bakıma muhtaç şekilde yaşamını sürdürmektedir. Türkiye’de okul çağında olup da özel eğitim alamayan çocuk sayısı hâlâ çok yüksektir. Özel eğitim için gerekli bilgi, hizmet ve fiziksel çevre koşullarının özel eğitim kapsamında olan engelli çocuklar için yeterince ulaşılabilir hale getirilmemiş olması düşündürücüdür.
Türkiye’de engelli nüfusun yüzde 80’i çalışma yaşamı dışındadır. İş yasalarına göre elli ve üzeri çalışanı bulunan özel sektör iş yerlerinde en az yüzde 3, kamuda ise yüzde 4 engelli personel çalıştırılması zorunlu olmasına rağmen, gerek kamuda gerekse Milli Eğitim Bakanlığı’nda engelli atamaları yıllardır yasal olarak belirtilen zorunluluk oranının çok altında kalmıştır. Son olarak Nisan 2023 tarihinde 4366 engelli öğretmen ataması yapan MEB, engelli öğretmen atamalarını sürekli olarak ağırdan almakta, ataması yapılmayan bütün öğretmenler gibi, engelli öğretmenlerin de ataması yapılmadığı için mağduriyetler yaşanmaya devam etmektedir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, dün Dünya Engelliler Günü hakkında yaptığı konuşmada, kendi dönemlerinde engellilerin yaşamını kolaylaştırmak için attıkları adımlarla övünürken, bugün hâlâ Türkiye’nin dört bir yanında görme engelli öğretmen ve öğrencilerin ders kitaplarının (Braille kitapları) ulaştırılamamış olması büyük bir çelişkidir.
Eğitim Sen, yıllardır engellilerin eğitimi konusuna yönelik olarak özel politikalar belirlenmesi, toplumsal yaşam alanlarının engellilerin beklentilerine uygun olarak yeniden düzenlenmesi gerektiğini savunmaktadır. Bu konudaki taleplerimiz şu şekildedir;
- Özel eğitime bütçeden yeterli kaynak sağlanmalı, devlete ait özel eğitim kurumları ve okullarının sayısı artırılmalıdır.
- Eğitimde en fazla ücretli öğretmen istihdam edilen alanlardan birisi olan özel eğitim alanında geçici istihdam biçimlerine son verilmeli, ihtiyaç kadar kadrolu öğretmen istihdam edilmelidir.
- Engellilerle ilgili her türlü eğitim, yardım ve diğer etkinlikler kamu eliyle ve kamu hizmeti anlayışı çerçevesinde yapılmalıdır. Gerek eğitim merkezleri ve eğitim programları, gerek engelli sayısı ve engellilerin eğitiminde görev alacak deneyimli kadro oluşturulmasına dair politikaların oluşturulması ve uygulanması gerekmektedir.
- Engellilerin her türlü kamusal hakkından eşit şekilde yararlanması için gerekli olan düzenlemeler acilen hayata geçirilmelidir.
- Engelli bireyler engel tanısı konduktan sonra yaşam boyu özel eğitim sürecine dâhil edilmelidir. Eğitimlerine özel eğitim sınıflarında bu eğitimi veren öğretmenler ile devamı etmeleri sağlanmalıdır. Özel eğitim sınıflarında da grup eğitiminin yanında bireysel eğitim verilebilmelidir.
- Engellilerin eğitimi ile ilgili olarak tam donanımlı okul ve sınıflar kurmalı, bu alanda uzman personel çalıştırmalı, tüm bölgelere ve yurttaşlara eşit ve dengeli bir hizmet olarak sunulmalıdır.
- Özel eğitime muhtaç çocuklar için yeterli sayıda öğretmen, rehberlik uzmanı, psikolojik danışman ve yardımcı hizmet personeli kadrosu açılmalı, bu personel her yıl hizmet içi eğitimden geçirilmelidir.
- Yollar, binalar, toplumsal yaşam alanları engellilerin ihtiyaçlarına uygun bir düzenlemeye kavuşturulmalı, toplum engellilere nasıl davranacağı ile ilgili bilinçlendirilmelidir.
- Çeşitli sosyal güvenlik kurumlarına bağlı olarak çalışanların ve sosyal güvenceden yoksun olan ailelerin çocuklarının kullandıkları bütün cihazlar devlet tarafından ücretsiz olarak karşılanmalıdır.
- Engelli çocukların sosyal aktivitelerini geliştirecek etkinliklere öncelik verilmelidir.
Engellilere yönelik olarak hiçbir koşul aranmaksızın yeni istihdam alanları açılmalı, yasal olarak engelli çalıştırmak zorunluluğu bulunan iş yerlerinin denetimleri yapılarak, kurallara uymayanlar hakkında gerekli yaptırımlar uygulanmalıdır.
