Öğretmenlerin Derecelendirilmesi

1. Konu yeterince tartışılmamış, araştırılmamıştır. Öğretmenliği ve öğretmenleri derecelere ayırarak yetenek, nitelik, deneyim ve bilgi birikimi, sonuç olarak öğretmenlikteki verimi farklı olanlar hakkında farklı olanaklar sağlama olanağı var mıdır? Bu sorunun doğru yanıtını bulabilmek için konunun yeterince tartışılmadığı, gerekli araştırmaların yapılmadığı, öğretmenlerin konumlarında öngörülen değişikliklerin olumlu sonuçlar vereceğinin güçlü bir olasılık olarak saptanmadığı anlaşılmaktadır. Eğitim alanında reform, hatta devrim olarak nitelendirilen her değişiklik gibi öğretmenleri derecelendirmenin de ciddi araştırma bulgularına dayanmadığı ortadadır. Tıpkı, sınıf geçme yerine ders geçme yönteminden kısa sürede dönülmesi gibi, öğretmenlerin derecelendirilmesinden de uzun olmayan bir süre sonra vazgeçilmesi “sürpriz” sayılmamalıdır.

2. Öğretmenlikteki başarının değerlendirilmesi için kullanılmakta olan araç, yöntem ve ölçütler, başarılı olanlarla olmayanları sağlıklı biçimde ayırmaya elverişli değildir. Tüm devlet memurları gibi öğretmenler de, esas olarak, kendileri hakkında düzenlenen sicil raporları ile değerlendirilmektedir. Bu raporların düzenlenmesinde kullanılan ölçütler, son derece genel ve soyuttur.

Sicil raporlarının içerdiği ölçütlerin genellik ve soyutluk düzeyi, daha ilk bakışta kolayca anlaşılabilmektedir. Konuya biraz daha yakından bakabilmek için, sicil raporlarını dolduran yöneticilerin, değerlendikleri kamu çalışanlarının başarı düzeylerini saptamak amacıyla kullanmaları zorunlu ölçütler üzerinde durmakta yarar vardır. Bu ölçütler şunlardır:

a) Sorumluluk duygusu,

b) Görevine bağlılığı, iş heyecanı, teşebbüs fikri,

c) Mesleki bilgisi, yazılı ve sözlü ifade kabiliyeti, kendini geliştirme ve yenileme gayreti,

d) İntizam ve dikkati,

e) İşbirliği yapmada değişen şartlara, görevlere uymada gösterdiği başarı,

f) Tarafsızlığı (görevini yerine getirirken dil, ırk, cins, siyası düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ayrılıklarından etkilenmeme),

g) Amirlerine, mesai arkadaşlarına, iş sahiplerine karşı tutum ve davranışı,

h) İnsan haklarına saygısı (insanların kişiliğine ve haklarına saygı gösterme, hiç kimseye insanlık onuruyla bağdaşmayan muamelede bulunmama),

i) Disipline riayeti, görevini yerine getirmede çalışkanlığı, kabiliyeti ve verimliliği,

j) Yurt dışı görevlerde temsil yeteneği, mesleki ehliyet ve yabancı dil bilgisi (sadece yurt dışı teşkilâtı olan kurumlar için).

Yukarıdaki ölçütler, tüm devlet memurları için geçerlidir. Öğretmenler, 657 sayılı yasa kapsamındaki devlet memurlarıdır. Bu nedenle, onlar için de (aynı ölçütleri içeren) bu sicil raporu kullanılmaktadır. Ancak öğretmenler, müfettişlerce de denetlenmektedir ve denetim sonucunda düzenlenen raporlar, sicil raporlarında yer alanlardan farklı ölçütler içermektedir.

Şubat 2001`de (2521 sayılı Tebliğler Dergisi`nde) yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Müfettişleri Başkanlıkları Rehberlik ve Teftiş Yönergesi`nin 21/l maddesine göre, “öğretmenlerle aday öğretmenlerin teftişi en az iki saat içinde yapılır.” İlköğretim müfettişlerinin iş yoğunluğu ve sayısal yetersizlikleri nedeniyle uygulamada bu süre “en çok iki saat” olarak gerçekleşmektedir. Bu iki saat içinde öğretmenler, dersliğin eğitim ve öğretime hazırlanması, eğitim ve öğretim, yönetim ve çevre ile ilişkiler, mesleksel gelişim açılarından değerlendirileceklerdir.

Dersliğin eğitim ve öğretime hazırlanıp hazırlanmadığını saptayabilmek için kullanılacak ölçütler şunlardır:

– Dersliğin düzenlenmesi, bakımı ve temizliği,

– Derslikte gerekli olan etkinlik ve ilgi köşelerini oluşturma,

– Derslikte düzeye uygun ders/oyun araç, gereç ve materyalleri bulundurma,

– Sınıf kitaplığı/kitap köşesi oluşturma ve gerekli kayıtları tutma.

Eğitim ve öğretim durumu değerlendirilirken de çok yönlü bir gözlemde bulunulacaktır. Gözlenecek yönler şunlardır:

– Yıllık, ünite, günlük ve diğer öğretim planlarını hazırlama ve uygulama,

– Öğrenme ilkelerini gözetme, dersin/etkinliğin araç ve konusuna uygun strateji. Yöntem, teknik ve araçları seçme, etkili kullanma ve kullandırma. Derslikteki etkinlik ve ilgi köşelerini etkili kullanma ve kullandırma. Gezi, gözlem, inceleme ve araştırma ile deneylere yer verme,

– Öğrencilerin öğrenme etkinliklerine aktif katılımını sağlayacak ortam ve süreçleri hazırlama. Öğrencilerle etkili iletişim kurma ve sürdürme,

– Öğrenci seviyesine ve mevzuatına uygun ödev verme, araştırma yaptırma, bilgiye ulaşma yollarını öğretme, öğrenmeyi öğrenen bireyler yetiştirme,

– Öğrencilerde ulusal bilinci, ulusal değerlere saygı ve sevgiyi geliştirme, seviyelerine uygun olarak İstiklal Marşı, Atatürk`ün Gençliğe Hitabesi, Öğrenci Andı, Atatürk ilke ve inkılâplarını öğretme. Öğrencilere okuma zevki ve alışkanlığı kazandırma, Türkçe`yi etkili ve doğru kullanma ve kullandırma,

– Öğrencilere ders programlarının öngördüğü hedef ve davranışları, sorumluluk ve güven duygusu kazandırma,

– Sınıflarda özel eğitimi gerektiren öğrencilerle ilgili etkinlikleri yürütme,

– Öğrenci başarısını ölçme ve değerlendirme,

– Öğretmenin sınıf içi ve çevredeki eğitimsel liderliği becerisi.

Öğretmenler yönetimle, çevreyle ilişkiler ve mesleksel gelişim yönünden değerlendirilirken gözlenecek davranışlar da şunlardır:

– Yönetici, öğretmen ve öteki görevlilerle işbirliği içinde verilen görevleri yapma,

– Okuttuğu sınıf ve dersle ilgili defter, dosya ve kayıtları tutma,

– Törenlere, mesleki toplantı, eğitici kol etkinlikleri, öğretmenler kurulu, şube öğretmenler kurulu ve zümre öğretmenleri toplantılarına katılma, kararlar alma ve uygulama,

– Çevreyi tanıma ve koruma, velilerle uyumlu ilişkiler kurma, eğitim ve öğretim etkinliklerinde çevreden yararlanma,

– Öğrencileri, okulunu ve öğretmenlik mesleğini sevme, benimseme ve örnek olma,

– Mesleğin ve görevin gerektirdiği ilke ve kurallara uyma,

– Kendini yetiştirme, eğitimle ilgili eserleri okuma, mevzuatı ve çağdaş öğretim stratejilerini izleme, öğrenme ve uygulama.

İki saat, öğretmenlerin bu ölçüde çok yönlü biçimde tanınmalarına yetecek uzunlukta değildir. Sözgelimi, mesleğin ve görevin gerektirdiği ilke ve kurallara uyma düzeyleri açısından öğretmenleri tanıyabilmek için aylarca, belki yıllarca onlarla birlikte ve yakın ilişki içinde çalışmak gerekir. O da yetmez. Çünkü, mesleğin ve görevin gerektirdiği kuralları, öncelikle öğretmeni değerlendirecek olanın bilmesinde zorunluluk vardır. Oysa, kuram ve uygulama alanında çok iyi yetişmiş iki uzman eğitimcinin bile bu kuralların neler olduğu konusunda görüş birliği sağlamaları olanaksızdır. İlköğretim müfettişlerinin öğretmenlerin başarılarını saptama sırasında kullanmaları zorunlu öteki ölçütler için de benzer değerlendirme yapılabilir.

03.10.1993 gün ve 21717 sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği`nin 62. maddesinde de ortaöğretim kurumlarında öğretmen olarak görevli bulunanların bakanlık müfettişlerince yapılacak denetimlerinde hangi ölçütlerin kullanılacağı belirtilmektedir. Bu ölçütler şunlardır:

1. Öğretmenlerin;

– Kendi alanlarındaki yetişkinlikleri,

– Göreve bağlılıkları,

– Çalışmaları,

– Öğretim metotlarını uygulamadaki yeterlikleri,

– Milli Eğitim Temel Kanununda öngörülen hedeflere ulaşılması yönündeki çabaları,

– Öğretim programını ve yıllık ders planını ne dereceye kadar uyguladıkları,

– Soru düzenlemedeki yeterlilikleri,

– Yaptıkları yazılı yoklamalar, öğrenci ödevleri ve bunları değerlendirme dikkatleri,

– Atölye çalışmaları ile kazandırdıkları bilgi ve beceri düzeyleri,

– Öğrencileri kişisel çalışmalara yöneltmede gösterdikleri başarı,

– Okul içi ve dışı etkinlik ve davranışları,

– (Gerekli görülürse) sorumluluk duyguları, görevlerine bağlılıkları, iş heyecanları, teşebbüs fikirleri, mesleki bilgileri, yazılı ve sözlü ifade becerileri, kendilerini geliştirme ve yenileme gayretleri, intizam ve dikkatleri, disipline riayetleri, amirlerine, mesai arkadaşlarına, iş sahiplerine karşı tutum ve davranışları, çalışkanlıkları, verimlilikleri, temsil ve yönetme yetenekleri vb…

2. Öğrencilerin yetişme düzeyleri,

3. Derslerde elde edilen sonuçların okuldaki eğitim ortamına ve çevreye yansıması.

Değerlendirme ölçütlerinin genelliği ve soyutluğu, güvenilebilir sonuçlara ulaşmaya elverişli nitelikte bulunmadığı, dolayısıyla ölçüt bile sayılamayacağı daha ilk bakışta anlaşılabilmektedir.

Ölçütler somut, özel ve kullanılışlı olsa bile durum değişmez. Çünkü, iyi saptanmış ölçütleri amaca uygun biçimde kullanabilmek, yetenek ister. Bu yeteneği kazanmanın temel koşulu, değerlendirme yapmakla görevlendirilenlerin o görevi başarıyla yerine getirecek nitelikleri önceden kazanmış olmalarıdır. Ölçme ve değerlendirme alanında özel olarak yetiştirilmeyenlerden sağlıklı değerlendirme yapmaları beklenemez. Amaca uygun değerlendirme, ölçme ve değerlendirmeye konu edilen niteliklerin de önceden kazanılmasıyla olanaklıdır. Sözgelimi, insan haklarına saygı düzeyini saptamakta kullanılacak bir ölçütten yararlanabilmek için, öncelikle insan haklarının kuramsal ve uygulama boyutuyla yakından ilgili olmak gerekir. Genel ve soyut ölçütler kullanılarak bir ölçüde sağlıklı değerlendirme yapabilmenin koşulu, belki insan ömrüne sığmayacak kadar uzun bir süre, değerlendirilecek kamu görevlisinin çalışmalarını (hem de yakından) izlemektir. Sicil raporunu dolduracak olanların ölçme ve değerlendirme alanında özel olarak ve önceden yetiştirilmiş olmalarının, kullanacakları ölçütlere uygun bulunmalarının güvencesi olmadığı gibi, değerlendirdikleri kamu görevlileri ile çok uzun süre birlikte çalışma olanakları da yoktur. Dolayısıyla genel ve soyut ölçütlerden yararlanarak yaptıkları değerlendirmeye güvenilemez. Yabancı dil bilgisi birkaç sözcükle sınırlı olan ya da tek yabancı sözcük bilmeyen bir sicil amirinden, buyruğu altında çalışan kamu görevlisinin yabancı dil bilgisini ölçmesini isteyerek kendi kendimize yarattığımız çıkmaz, öğretmenlerin başarılarının değerlendirilmesinde de görülmektedir. Öğretmenin meslek bilgisini ölçebilecek olanlar, en az onun düzeyinde meslek bilgisine sahip bulunanlar arasından seçilmezse, değerlendirmeden beklenen sonucun alınamayacağı önceden kabul edilmiş demektir. Yaşamının hiçbir aşamasında tarafsız (yansız) olmayı başaramamış bir okul müdürü, yönettiği kurumda çalışan öğretmenlerin yansız olup olmadıklarını nasıl saptayacaktır?

Hiç kimse yadsıyamaz ki bugünkü değerlendirme süreci, öğretmenlerin görevlerinde başarılı olup olmadıklarını güvenilir biçimde saptamaktan çok uzaktır. Değerlendirme sonuçları ile kişisel ve siyasal yakınlıklar arasındaki bağıntı son derece güçlüdür. Değerlendirme ölçütlerinin belirlilikten, nesnellikten uzak olması, bu gücü daha da artırmaktadır. Sağlıklı ve sonuçlarına güvenilebilecek değerlendirme araç ve yöntemleri geliştirilemezse, öğretmenlik üç değil, yüz dereceye ayrılsa bile sonuç değişmez.

3. Derecelendirme, bizi, hiç beklenmedik bir biçimde, öğretmenlerin de içinde yer aldıkları demokratik örgütleri zayıflatma, onların destekledikleri toplumsal savaşımın gücünü azaltma sonucuna götürebilir. Bir zamanlar öğretmenler, değişik gruplara ayrılmışlardı. Köy Enstitüsü çıkışlı olanlarla olmayanlar, kentlerde öğretmenlik yapanlarla, köy-lerde görevli olanlar, ilkokul öğretmenleri ile ortaokul ve lise öğretmenleri, birinci ve ikinci kademe öğretmenleri… Şimdilerde sınıf öğretmenleri ile branş öğretmenleri… Bu ayrımdan kocaman bir bölünme de doğmuştu. TÖS ve İLK-SEN… Öğretmenler derecelendirilirken bu gelişmeler unutulamaz. “Birileri öğretmenlerin yaratmayı başardıkları örgütlerin güçlerinden kaygı duymuş, o gücün bölünmesi için bugünden önlem almayı düşünmüş olabilir.” kuşkusu giderilemez.

4. Öğrencilerin yarıştırılması yeterli görülmemiş olmalı ki, “sınav maratonu”na öğretmenler de katılacaklardır. Tasarı ile 1739 sayılı yasanın 43. maddesinin sonuna eklenmesi öngörülen fıkralardan birine göre, basamaklar arasındaki geçişler, her yıl bir kez yapılacak sınav sonuçlarına bakılarak sağlanacaktır. Bu, meslekte yükselmek isteyen her öğretmenin, başarılı oluncaya değin her yıl sınava girmesi anlamına gelmektedir. Öğrencilerin anlamsız ve yararsız sınav maratonu, ailelere kan ağlatacak boyutlara tırmanmıştır. Tasarı yasalaşırsa, bundan böyle, öğretmen aileleri de öğrenci ailelerinin katlanmak zorunda bırakıldıkları çileleri, üstelik daha uzun bir süre çekeceklerdir. Bu öyle bir sınav düzenidir ki, düşünmeyi, yargılamayı, yeniden üretmeyi ya da yaratmayı değil, bir çok seçenek arasından birilerinin “doğru” bulduklarını seçme esasına dayanmaktadır. Sanki yaşamın tümü, değişik seçenekler arasından uygun olanları seçme üzerine kurulmuş gibi… Birilerinin yarattıkların-dan birini seçeceksiniz. Kendiniz bir şey yaratmayacaksınız. Seçenekleri başkaları yaratacak… Doğru seçeneği sadece tanımakla yetineceksiniz. Üzerinde düşünmeniz, seçenekleri birbirleriyle uzun boylu karşılaştırmanız gerekmeyecek. Bunun için size zaman da tanınmayacak. Başkaları sizin yerinize düşünecek… İş yapmayacaksınız. İş yapma beceriniz gözlenemeyecek, ölçülemeyecek. Uyaranlar karşısında verdiğiniz tepkilere bakılmayacak, bakılamayacak… İşte bu sınav maratonu, artık öğretmenlerle birlikte onların eşlerinin, çocuklarının, analarının, babalarının da yaşamlarını karartmaya başlayacak. Kolay sınav kazanma yol ve yöntemlerini öğreten kitaplar çıkacak, kurslar açılacak, özel dersler verilecek… Zaten büyük boyutlara ulaşan sınav piyasası, biraz daha devleşecek… Kitap pazarı; artık kültürel, bilimsel ve sanatsal yayınlarla uğraşma gereği duymayacak ölçüde hareketlenecek. Özel kurslara ve dershanelere gitme bakımından öğretmenlerle öğrenciler birbirileriyle yarışacak. Uzman öğretmenliğin ya da başöğretmenliğin sağlayabileceği parasal olanaklar, belki, kurslara, dershanelere, “sınav kazandıran kitap”lara bile yetmeyecek.

5. Seçkin nitelikler taşıdıkları varsayılan öğretmenlerin çalıştıkları okullarla ötekiler arasında ayrım yapıldığı izlenimi, yeni toplumsal huzursuzlukların kaynağı olabilir. Her yerleşim biriminde, her okulda ve her alanda başöğretmen ya da uzman öğretmen çalıştırılamayacağına göre, okulların öğretmen kadrosu bakımından aralarında bugün de bulunan farklılıklar, derinleştirilerek sürdürülecek demektir. Eğitimde fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanamamış olması, çok yakındığımız konulardan biridir. Öğretmen kadrosu yönünden kimi bölgelerin, illerin, yerleşim birimlerinin, okulların ve alanların ötekilere göre zaten var olan ayrıcalıklarının artırılarak sürdürülmesi, yeni toplumsal yakınmaların, giderek huzursuzlukların oluşmasına yol açabilir. Değerlendirme olanaklarının biraz da bilinerek daraltıldığı koşullarda “uzman öğretmen” ya da “başöğretmen” olarak nitelendirilenler, büyük olasılıkla, taşıdıkları unvanların gerektirdiği niteliklerden yoksun olacaklardır. Ancak o nitelikleri taşıdıkları kanısı, onların görev yaptıkları okulların ve alanların korunduğu, gözetildiği kanısını da güçlendirecektir. Derecelendirmede başarısızlık kaçınılmazdır. Aynı biçimde, derecelendirme görüntüsü yaratmanın doğuracağı olumsuz sonuçlardan da sakınılamayacaktır.

6. Öğretmenliği derecelendiren yeni yasal düzenleme, “kazanılmış haklar”ın ortadan kaldırılması sonucunu doğuran uygulamalara yol açacaktır. Öğretmenliğin özel bir uzmanlık mesleği olduğu, yasayla belirlenmiştir. 1739 sayılı yasanın 43. maddesinde öğretmenlik, “…Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir uzmanlık mesleği…” olarak tanımlanmıştır. Devlet, öğretmenliğin özel bir uzmanlık mesleği olduğunu önceden kurallaştırmıştır. Yine devlet, öğretmenliğin gerektirdiği nitelikleri taşıdıklarını (eğitim ve öğretim alanında uzmanlık düzeyinde yetiştirildiklerini) saptadıklarını öğretmen olarak atamıştır. Bu duruma göre, şu anda görevde bulunan tüm öğretmenlerin “uzman” olduklarının kabul edilmesinde yasal zorunluluk vardır. Bunun anlamı, “uzman”lığın, tüm öğretmenler için kazanılmış hak olmasıdır. Tasarı yasalaşırsa, “uzmanlık” unvanı, öğretmenlerin en çok %20`lik bölümü üzerinde bırakılmış, en az %80`inden geri alınmış olacaktır. Böyle bir düzenlemeyi, anayasanın (Türkiye Cumhuriyeti`nin nitelikleri arasında “hukuk devleti olma”yı da sayan) 2. maddesi ile bağdaştırma olanağı yoktur. Çünkü, Anayasa Mahkemesi kararlarında da vurgulandığı üzere kazanılmış haklar, hukuk devletinin koruması altındadır.

Derecelendirme gerçekleşirse, öğretmenlerin önemli bir bölümü, akşam “uzman” olarak yatacak, sabahleyin düz öğretmen olarak kalkacaktır. Böylece hiç olmazsa öğretmen kamuoyu, uzmanlığın yasa ile verilip alındığı sonucuna varacaktır. Oysa uzmanlık, düzenli ve disiplinli biçimde yetişme ile kazanılır. “Uzman” unvanı, böyle bir yetişkinlik düzeyine çıkıldığının yetkili organ ve kurullarca saptanmasından sonra kullanılabilir.

7. Öğretmenleri derecelendirme tasarısı, anayasanın 128. maddesi ile de çelişmektedir. Anayasanın 128/2. maddesine göre, “Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir.” Öğretmenleri aday ve asil dışında bir de uzman öğretmen ve başöğretmen diye derecelendirmeyi amaçlayan tasarı (m.1) ile, “…Sınava katılacaklarda aranan şartlar, sınav, basamakların her birinde geçirilmesi gereken en az çalışma süresi, basamaklarda yükselme ve her yıl kullanılabilecek başöğretmen ve uzman öğretmen sayılarının tespitine ilişkin usul ve esaslar ile diğer hususlar”ın “Maliye Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığının uygun görüşleri alınarak Milli Eğitim Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelik” ile düzenlenmesi kurallaştırılmak istenmektedir. Yönetmelikle yapılması tasarlanan düzenlemeler, tümüyle, anayasanın yukarıda sözü edilen kuralının yasayla düzenlenmesini zorunlu kıldığı “memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri…” kapsamındadır. Anayasada yasayla düzenlenmesi açıkça belirtilen alanların yönetmelikle düzenlenmesi olanaksızdır. Bu nedenle tasarının yönetmelikle düzenleme yapılmasına olanak veren kuralının anayasanın 128/2. maddesiyle çelişiyor olması, yabana atılabilecek bir olasılık değildir.

8. Öğretmenlerin “öğretmen”, “uzman öğretmen” ve “başöğretmen” olarak “kariyer basamakları”na ayrılmaları doğrultusundaki uygulama, sendikal eylemleri caydırıcı etki yapacak biçimde yönlendirilebilecektir. Tasarıya göre, “kariyer basamakları” arasındaki geçişlerin koşulları yönetmelikle belirlenecektir (m.1). Süregelmekte olan hukuk ve yasa dışı uygulamalar; bunlar arasına, sözgelimi devlet memurluğundan çıkarma dışındaki disiplin cezalarından birini almış olanların “uzman öğretmen” ya da “başöğretmen” olmalarını engelleyecek koşulların da koyulabileceğini düşündürmektedir. Gerçi yönetmelikle getirilecek bu tür koşullar, 657 sayılı yasanın 132/4. maddesine açıkça aykırıdır. Çünkü bu madde, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezası alanların hangi devlet memurluklarına atanamayacaklarını sayma yöntemiyle belirlemiştir. Bunlar arasında uzman öğretmen ya da başöğretmen bulunmamaktadır. Ancak, bu yasal zorunluluğa karşın, pek çok atama yönetmeliklerinde aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezası alanların belirli görevlere atanamayacakları kurallaştırılmıştır. Yönetim, yönetmeliklerin üst normlara uygunluğu konusunda yeterince duyarlı değildir. Bu duyarlılık eksikliği; uyarma, kınama, aylıktan kesme ya da kademe ilerlemesinin durdurulması gibi disiplin cezası alanların “uzman öğretmen” ya da “başöğretmen” olarak atanamayacakları yönünde bir düzenleme yapılması sonucunu doğurabilir. Eğer böyle bir düzenleme yapılırsa, meslekte ilerleme tutkusu sendikal eylemleri etkin biçimde destekleme kararlılığından güçlü olan sendika üyeleri, cezalandırılmalarına yol açabileceğini düşündükleri hiçbir eyleme katılmazlar. Böylece sendikal eylemlerin kitlesel desteği zayıflamış olur. Yönetimin sendikal eylemlere katılanlar hakkında yaptırım uygulama bakımından siyasal açıdan yandaş ya da kendisine yakın saydıkları ile saymadıkları arasında ayrım yapması durumunda oluşacak sakıncalar daha artar. Böyle durumlarda, meslekte ilerleme tutkusu güçlü sendika üyelerinin “uzman öğretmen” ve “başöğretmen” olmalarını engelleyeceğini düşündükleri sendikal eylemlere katılmaktan kaynaklanabilecek çekingenlikleri, bu eylemler arasında onları düzenleyen sendikalara göre farklı uygulamalar yapılması nedeniyle daha çok artacaktır. Siyasal iktidarların kendilerine uzak gördükleri sendikaların eylemlerine katılmak değişik biçimlerde cezalandırılırken, yandaş ya da yakın saydıkları sendikaların eylemlerine katılmanın ödüllendirilmesi, işveren yanlısı (sarı) sendikaların güçlendirilmesi, üyelerinin haklarını savunma ve koruma dışında kaygısı bulunmayan sendikaların ise zayıflatılması sonucunu doğuracaktır. Bu, demokratik sendikal yaşama “darbe” anlamına gelecektir.

9. Tasarı, derecelendirmeyi sağlayacak yasanın uygulanmasını güvenceye bağlayacak önlemler içermemektedir. Tasarının 1. maddesinin ikinci fıkrası, “toplam serbest kadro sayısı içinde, başöğretmen sayısı %10`u, uzman öğretmen sayısı ise %20`yi geçemez.” kuralına yer vermektedir. Bu kural, uzman öğretmen ve başöğretmen oranının üst sınırını içermektedir. Tasarıda, sözü edilen oranın alt sınırı yoktur. Bu demektir ki yönetim, uzman öğretmen ve başöğretmen oranını yüzde sıfıra kadar düşürebilecektir. Aynı değerlendirme, uzman öğretmenlerle başöğretmenlere sağlanacak ek parasal olanaklar bakımından da yapılabilir. Uzman öğretmenlerle başöğretmenlerin sayılarının ya da onlara sağlanacak ek parasal olanakların sıfıra düşürülmesi, yasanın eylemli olarak yürürlükten kaldırılması demektir. Başka biçimde söylemek gerekirse yönetim, dilerse uygulayabileceği, dilerse eylemli biçimde yürürlükten kaldırabileceği, kimi dönem uygulayacağı, kimi dönem uygulamayacağı bir yasa çıkarmak istemektedir. Yönetimin dilediği zaman uygulayacağı, dilediğinde uygulamayacağı bir yasa, işlev bakımından, (adı yasa olsa bile) daha çok yönetsel işleme benzemektedir.

10. Derecelendirme, öğretmenler arasında da çekişmelere, sürtüşmelere, huzursuzluklara yol açabilir. Öğretmenlerden kimilerinin kayrıldıkları, özel olarak korundukları, kimilerinin de itilip kakıldıkları, örselendikleri yaşanmakta olan bir gerçektir. Başarılı olanların başarısız, başarısız olanların başarılı gibi gösterildiklerine sık rastlanır. Bu yanlı uygulamalardan öğretmenler arasındaki ilişkiler de olumsuz yönde etkilenmektedir. Derecelendirme, öğretmenler arasında ayrım yapma olanaklarını artırır. Bu durum, onların ilişkilerini de bozabilir. Hakkı olmayanların uzman öğretmenliğe ya da başöğretmenliğe yükseltilmeleri, ötekilerin çalışma isteklerini azaltabilir.

11. Derecelendirme, siyasal kadrolaşmayı da kolaylaştırabilir. Yaşananlar, her siyasal iktidarın, kendi yandaşlarının ayrıcalıklı konumlar kazanmalarını desteklediğini göstermektedir. Gözlüyor ve izliyoruz: Siyasal iktidarlar değiştiğinde, tüm kamu kurumları gibi eğitim örgütünde de kadroların (müsteşardan okul müdür yardımcısına değin tüm eğitim yöneticiliklerinin) değiştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaca yaklaşma düzeyi dönemden döneme değişse de, amaçta hiçbir değişiklik olmamaktadır. Yöneticilikler, çekiciliği olan görevlerdir. Derecelendirme, öğretmenlikte de çekici konumlar yaratılması sonucunu doğuracaktır (çünkü, daha yüksek derecelere gelmiş öğretmenlerin parasal olanakları artırılacak, belki çalışma koşulları da iyileştirilecektir). Siyasal iktidar, böylelikle, kendi yandaşlarının yükselme isteklerini karşılamakta önüne çıkan zorlukları daha kolay yenebilecektir. Yine böylece yandaşlarının kendisine bağlılıklarını artıracak, yeni yandaşlar kazanacaktır. Bunun anlamı, derecelendirmenin siyasal kadrolaşma amacıyla kullanılmaya elverişli olmasıdır.

12. Derecelendirme olgusu yeni değildir. Bugün de öğretmenler, “aday” ve “asil” olmak üzere başlıca iki dereceye ayrılmışlardır. Aday olanlar, asillerin kimi haklarından yoksundur: Sendika üyesi olamazlar. Görev güvenceleri zayıftır. Kurumlar arası yer değiştirme olanakları yoktur. Kurum içinde yer değiştirmeleri, daha sıkı koşullara bağlanmıştır. Öğretmenliğin bir üçüncü derecesi “yönetici öğretmenlik”tir. Ayrıca, bulundukları derece ve kademelere göre de öğretmenler zaten derecelidir. Adlandırılmamış olsa bile, doktoralı ve yüksek lisanslı öğretmenlerin konumları da ötekilerden farklıdır. Ek ders ücretlerini doktoralı olanlar %40, yüksek lisanslı olanlar %25 zamlı alırlar. Yüksek lisans ve doktora, aylık derecelerinin yükselmesini, kademelerin ilerlemesini sağlar. Çalışılan okul ve kuruma göre de öğretmenlerin parasal olanakları farklılık gösterir. Demek oluyor ki Türkiye`de öğretmenlerin derecelendirilmesi uygulaması vardır ve bu uygulama oldukça yoğundur. Ne tür yararlar sağlayabileceği saptanmadan derece sayısını artırmanın doğurabileceği sonuçlar belirsizdir. Sonucu kestirilemeyecek uygulamaları başlatmak, bilimsel tavırla çelişir.

Verimliliği sağlayacak başka önlemler vardır